© Ds. A.R. Warnar van den Berg
Preek 01-08-2021
Genesis 11:27-12:4

Na afloop van de tijdrit bij het vrouwenwielrennen vroeg een verslaggever of Anna van der Breggen blij was met brons. Daarachter zat de vraag: je kwam toch voor goud? Toen ze aangaf dat het er gewoon niet in zat die dag, vroeg hij door: kwam het door de aanvaring met de official eerder in de week? Waren er andere oorzaken? Maar Anna zei simpelweg: voor goud had ik harder moeten fietsen en dat lukte gewoon niet.
Wat mij betreft was dat een opluchting. Niet de weersomstandigheden, niet een probleem met de communicatie in de ploeg, niet alle maatregelen rondom het coronavirus, of andere bijzaken kregen de schuld. Nee, het was simpel: voor goud had Anna harder moeten fietsen.
Een Joodse mop snijdt hetzelfde thema aan, maar dan vanuit omgekeerde positie. Een rabbi heeft lange tijd geprobeerd zijn leerlingen wat te leren over het bijbelboek Jozua en uiteindelijk stelt hij één van zijn leerlingen de vraag: Wie heeft de muren van Jericho verwoest? De leerling antwoordt: Sorry meneer, ik was het niet. Als de rabbi het aan de ouders van de leerling vertelt, reageren ze verontwaardigd: als hij zegt dat hij het niet gedaan heeft, dan heeft hij het niet gedaan! Vervolgens gaat de rabbi naar de voorzitter van de gemeenschap en vertelt hem de gebeurtenissen. De voorzitter schrijft een cheque uit en zegt: hier, zorg dat de muur gemaakt wordt en houd op met zeuren.

De Engelse rabbijn Jonathan Sacks zegt: "Onze tijd is er een van ‘sorry meneer, ik was het niet.’" We schuiven graag de verantwoordelijkheid af en we beschouwen onszelf relatief vaak als slachtoffer. En ik herken dat wel een beetje. Dat neemt natuurlijk niet weg dat er ook echte slachtoffers zijn, maar het is een risico om altijd maar jezelf als slachtoffer te zien. In plaats daarvan kun je ook je verantwoordelijkheid nemen: voor goud had ik harder moeten fietsen.
De tekst van vandaag is ook een tekst tegen dat slachtoffergevoel. Een tekst die juist gaat over verantwoordelijkheid nemen. En juist door niet slachtoffer te zijn, maar een handelend persoon met een eigen keuze, juist daardoor de weg naar vrijheid te gaan.

Abraham wordt aangesproken door God en hij krijgt de opdracht om op te trekken. Waarschijnlijk was Abraham gewend in tenten te wonen en regelmatig op te trekken. Wat we weten uit de bewoners uit die regio is dat zij weliswaar met hun kudden rondtrokken, maar wel in hetzelfde gebied bleven. Dus ze verplaatsten zich aan de ene kant als nomaden: steeds weer op weg naar een plek om de kudde te laten grazen. Maar wel rondom dezelfde stad, Charan in dit geval.
Wanneer je je familie verliet, de mensen met wie je samen van plek naar plek trok, dan was je de steun en bescherming van die familie kwijt. Niet uit boosheid om het vertrek, maar simpelweg omdat het niet kon. Je was niet meer op de hoogte van elkaars wel en wee. Wie vertrok uit zijn stam, die ging een onzekere toekomst tegemoet.
Toch was het ook niet ongehoord om echt te verhuizen. We lezen er al over bij Terach, de vader van Abram. Samen met zijn gezin verlaat hij Ur der Chaldeeën om naar Kanaän te gaan. Hij stopt in Charan. Vermoedelijk vanwege het vruchtbare land, waar hij zijn kudden kan weiden en zijn rijkdom kan vergroten.

De roeping van Abram is een bijzonder verhaal. De stem die hij hoort. Weten dat God zo rechtstreeks met je communiceert: daar kunnen wij misschien ook wel naar verlangen. Niet langer de vraag waar we goed aan doen, gewoon de stem van God volgen.
Maar vaker gaat het zoals bij de vader van Abram, Terach. Hij vertrekt vanuit Ur der Chaldeeën op weg naar Kanaän. We lezen niets over de reden van zijn vertrek. Maar meestal ondernam je zo’n verhuizing omdat óf de grond uitgeput was, óf er teveel kudden in een bepaald gebied waren. Dat zijn aardse redenen, fysieke redenen. Toch zegt God in Genesis 15 dat Hij hen uit Ur der Chaldeeën heeft uitgeleid. Gods werk is niet vreemd van alles wat met aardse verlangens of behoeften te maken heeft. Hij kan juist door de gewone, dagelijkse dingen heen werken en ons de juiste weg wijzen. Denk ook maar aan de wonderbare spijziging. Daar gaat het niet alleen over geestelijke honger, maar juist ook over fysieke honger. En via die weg openbaart Jezus zich als de Messias.
Maar goed, Terach gaat dus op weg naar Kanaän. U hoort het goed: Kanaän, het beloofde land. Het land, waarvan God later tegen Abraham zegt: ga naar het land dat Ik u wijzen zal. Terach komt er echter nooit aan. Wanneer ze bij Charan komen, waarschijnlijk lag dat in een vruchtbaar gebied tussen twee rivieren, slaan ze daar hun tenten op en blijven ze in dat gebied. Terach komt niet op zijn bestemming aan. Letterlijk niet: hij stopt in Charan. Maar waarschijnlijk mogen we dat ook figuurlijk zo interpreteren: hij bereikt zijn bestemming niet. Hij neemt goed initiatief, maar blijft halverwege steken. In Bijbels opzicht is hij daarmee uitgespeeld. We lezen dan ook vrijwel niets meer over hem, behalve dat hij op een bepaald moment sterft.

Maar al ruim voordat hij sterft krijgt Abram de opdracht om op weg te gaan. Verlaat je land, verlaat je stam, verlaat het huis van je vader. Op eigen benen gaan, los van je nationaliteit, los van de mensen die je kent, los van de mensen die je hebben groot gebracht. Dat is een onzekere toekomst.
Tegenover God hebben we altijd een keuze. Je ziet het bij Terach die in Charan blijft en niet verder trekt. Maar Abram heeft net zo goed een keuze. We zijn geen marionetten, met iemand boven ons die aan de touwtjes trekt. God praat met ons. Hij wil ons leiden, maar we zullen zelf de keuze moeten maken. En zelf de weg moeten bewandelen.
Dat is verantwoordelijkheid nemen. Een veelgehoorde kritiek op religies is dat we kuddedieren zijn, dat we geen vrijheid kennen en geen verantwoordelijkheid nemen. Maar juist in de roeping van Abraham zien we het tegenovergestelde gebeuren. Om te kiezen voor de vrijheid, een vrijheid die gebaseerd is op je verantwoordelijkheid nemen. Want vrijheid is niet alles kunnen doen wat we willen. Maar om te kunnen kiezen wat goed is om te doen. Dat is verantwoordelijk leven, dat is in vrijheid leven.

Verlaat je land, zegt God tegen Abram. Een mens is niet alleen maar het product van maatschappelijke krachten, van belangen door de heersende machten. Je kunt kiezen voor een weg, waarin je je niet daardoor laat leiden.
Verlaat je stam, verlaat je familie, zegt God tegen Abram. Een mens wordt niet alleen maar bepaald door zijn genen. Natuurlijk spelen genen een rol in je karakter. Maar je bent geen slachtoffer van je genen. Je kunt keuzes maken hoe je daarmee omgaat.
Verlaat je vaderlijk huis, zegt God tegen Abram. Onze jeugdjaren vormen ons, hoe de relatie met je ouders zich ontwikkeld heeft, is vaak van invloed op hoe je nieuwe relaties aangaat. Maar opnieuw: het is niet allesbepalend. Ook daar heb je weer de keuze welke weg je gaat.

Voor wie in een gelukkig gezin, een gelukkige familie en niet in armoede is opgegroeid, is dat makkelijk praten. Dat besef ik me. Er zijn milieus, er zijn omstandigheden die echt moeilijker zijn om uit los te komen. Het spreekwoord luidt niet voor niets dat wie voor een dubbeltje geboren is nooit een kwartje zal worden. Hoe lager op de maatschappelijke ladder, hoe moeilijker het is om een nieuwe weg in te slaan.
De andere kant is dat we allemaal wel dingen meemaken in ons leven die van negatieve invloed kunnen zijn op onze toekomst. En het risico is dat we ons om die reden allemaal slachtoffer gaan voelen. Dat geldt ook voor Abram. Die zou dan bijvoorbeeld slachtoffer zijn van zijn vaders keuze om in Charan te blijven. Maar we leren vandaag: dat is niet zo. Abraham is geen slachtoffer, hij krijgt opnieuw de keuze om verantwoordelijkheid te nemen. Om zijn bestemming te bereiken. En zo mag hij ons tot voorbeeld zijn.
              
Het voert vandaag te ver om op die bestemming teveel in te gaan. Of te lang stil te staan bij de route daarnaartoe. Dat is voor een volgende dienst over Abram. Maar wel wil ik even opmerken dat je bestemming vinden niet het Amerikaanse ideaal van krantenjongen tot miljonair is. Het is niet zo dat als je maar hard genoeg werkt, en de juiste connecties aanboort, dat dan alles binnen bereik ligt. Noch dat dat het hoogste doel moet zijn. Abrahams bestemming is onzeker, zelfs de belofte van God dat hij vader van een groot geslacht zal worden, zal onzinnig geklonken hebben: ze wisten immers al dat Sarai onvruchtbaar was. Desondanks laat hij zich leiden door die belofte van God. Hij gaat een onzekere toekomst tegemoet, maar wel met een vast vertrouwen op de Heer.

In het Hebreeuws klinkt de opdracht aan Abraham als: Lech lecha: ga, trek op, jij. Heel letterlijk vertaald: Ga naar jezelf. Gods opdracht is niet zomaar een losweken uit alles wat vertrouwd is, zoals een sekte dat kan doen. Het is ten diepste een opdracht om je bestemming te vinden, zonder gebonden te zijn aan wat de omgeving van je verwacht. Om in vrijheid je keuzes te maken, om je verantwoordelijkheid te nemen en te doen wat goed is. Ga op weg.
Amen.